Fikcyjne zatrudnienie – wszystko, co musisz wiedzieć przed 1 stycznia 2025

Jeżeli działasz jako samozatrudniony (ZZP – zelfstandigen zonder personeel) lub jesteś klientem takich osób, koniecznie zapoznaj się ze zmianami, które zaczną obowiązywać od przyszłego roku. Nieznajomość nowych zasad może skutkować nałożeniem wysokich kar lub dodatkowych opłat.

Co dokładnie się zmienia?

Od 1 stycznia 2025 roku wprowadzone zostanie pełne egzekwowanie przepisów dotyczących fikcyjnego samozatrudnienia (schijnzelfstandigheid). Zajmie się tym urząd skarbowy. Fiskus opublikuje szczegółowy Handhavingsplan (Plan egzekwowania), który wyjaśni, jak będą przeprowadzane kontrole i jakie kryteria będą stosowane. Znajdą się tam także przykłady różnych form współpracy, które mogą być traktowane jako samozatrudnienie lub jako stosunek pracy​.

Temat nie jest zupełnie nowy, ponieważ już w 2016 roku wprowadzono Wet DBA (Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties). Ustawa ta miała przeciwdziałać przypadkom, kiedy osoba formalnie pracująca jako samozatrudniona faktycznie była pracownikiem etatowym. Problemy z wdrażaniem nowego prawa spowodowały, że przepisy te nie były, jak dotąd, rygorystycznie egzekwowane.

Kryteria oceny samozatrudnienia

Urząd skarbowy podda kontroli ZPP i ich klientów, bazując na konkretnych kryteriach, które już teraz możemy przewidzieć. Jeśli chcesz uzasadnić swój status na rynku pracy jako ZZP, musisz wykazać następujące cechy swojej działalności:

1. autonomia w organizacji pracy
2. praca dla wielu zleceniodawców
3. własne narzędzia i materiały
4. ryzyko przedsiębiorcze
5. negocjowanie stawek
6. samodzielne prowadzenie księgowości i fakturowanie
7. brak prawa do świadczeń wynikających ze stosunku pracy
8. promocja działalności i branding

Poniżej przedstawimy każdy z tych punktów w odsłonie zgodnej z prawem i niezgodnej z prawem.

Przykłady

Przykład 1

Łukasz – samozatrudniony tester automatyczny Łukasz pracuje wyłącznie dla jednej firmy informatycznej na sprzęcie należącym do niej. Firma ponadto wymaga pracy w konkretnych godzinach i ustala harmonogram prac. Po 1 stycznia 2025 roku kontrola US może wykazać, że Łukasz nie jest prawdziwym ZZP, a raczej ukrytym pracownikiem etatowym. Firma, która zleca mu pracę, będzie musiała zapłacić zaległe składki oraz kary.

Przykład 2

Katarzyna – kosmetyczka Katarzyna wynajmuje lokal, w którym oferuje swoje usługi kosmetyczne dla klientów. Ustala swoje stawki, prowadzi terminarz. Samodzielnie decyduje o tym, na jakim sprzęcie i kosmetykach pracuje, oraz je zamawia. Ma swoją stronę internetową i aktywnie reklamuje się w social mediach. Ponosi również ryzyko finansowe związane z realizacją zleceń. Jej działalność spełnia wszystkie kryteria niezależności, co oznacza, że nie powinna mieć problemów z fiskusem.

Konsekwencje dla firm i organizacji zatrudniających ZZP

Jeśli fiskus uzna, że między zleceniodawcą a zleceniobiorcą występuje (i występował) faktyczny stosunek pracy, może zastosować następujące działania:

• nałożenie grzywny, 
• wezwanie do zapłaty zaległych składek społecznych.

Kary mogą być nałożone z mocą wsteczną nawet do pięciu lat, lecz wyłącznie za okres od 1 stycznia 2025 roku.

Konsekwencje dla samozatrudnionych

Jeśli fiskus wykaże podczas kontroli, że przedsiębiorca działał faktycznie jak pracownik etatowy, może skorygować dochód z działalności gospodarczej i przedstawić go jako dochód z pracy etatowej lub innych prac. Wiążą się z tym następujące konsekwencje dla ZZP:

• utrata prawa do ulg dla samozatrudnionych,
• utrata zwolnienia z podatku dochodowego dla MŚP (mkb-winstvrijstelling), 
• konieczność zwrotu do US niesłusznie wykorzystanych ulg,
• zakończenie współpracy z obecnym klientem.

Modelovereenkomsten (umowy wzorcowe)

Rząd ogłosił, że Belastingdienst nie będzie już zatwierdzał umów wzorcowych, ponieważ nie są one skutecznym narzędziem przeciwdziałającym fikcyjnemu zatrudnieniu. Ostatecznie o kwalifikacji pracy decyduje praktyka, a nie zapisy w umowie. Obowiązujące już umowy wzorcowe będą respektowane do daty ich wygaśnięcia. 

Okres przejściowy

Dobra wiadomość dla osób, które martwią się, że forma ich współpracy może zostać zakwestionowana przez US, jest taka, że do końca 2025 roku będzie obowiązywać tzw. okres przejściowy. Do tego czasu firmy nie będą karane, jeśli wykażą, że podjęły kroki w celu dostosowania się do nowych przepisów. Jest to czas na modyfikacje umów i procedur, tak aby uniknąć możliwych problemów.

Jak zatem już dziś przygotować się do nowych przepisów?

Dla ZZP:

• Zadbaj o różnorodność klientów.
• Zapoznaj się z wszystkimi kryteriami samozatrudnienia i staraj się je spełnić.
• Upewnij się, że masz pełną kontrolę nad sposobem realizacji zleceń.
• Inwestuj we własne narzędzia i materiały, a także autopromocję.

Dla firm:

• Przeanalizuj umowy z ZZP i upewnij się, że spełniają one kryteria samozatrudnienia.
• Regularnie oceniaj relacje z samozatrudnionymi, aby uniknąć nieprzyjemnych sytuacji podczas kontroli.
• Nie przelewaj wynagrodzenia bez uprzednio otrzymanej faktury.
• Rozważ konsultacje z doradcami podatkowymi lub prawnikami, aby upewnić się, że procedury, które stosujesz, są zgodne z kryteriami współpracy z ZZP​.

Choć Belastingdienst nie zatwierdza już umów wzorcowych, zalecamy, aby firmy i ZZP szczegółowo określały na piśmie warunki współpracy, takie jak: zakres obowiązków, poziom autonomii oraz odpowiedzialność finansowa ZZP. Właściwie sformułowane umowy mogą bowiem korzystnie wpływać na ocenę współpracy jako zgodnej z nowymi przepisami. 

Podsumowanie

Wprowadzenie pełnego egzekwowania przepisów dotyczących fikcyjnego samozatrudnienia od 1 stycznia 2025 roku ma na celu przywrócenie równowagi na rynku pracy i wyeliminowanie nieuczciwej konkurencji.

Belastingdienst nie ma wystarczającej liczby zasobów, aby kontrolować wszystkich ZZP indywidualnie, dlatego kontrole będą najprawdopodobniej skierowane na duże firmy współpracujące z wieloma ZZP. Pod lupę pójdą zwłaszcza relacje władzy. Jeśli zleceniodawca decyduje o tym, kiedy, gdzie i jak ZZP ma wykonać pracę, może to zostać uznane za stosunek pracy. Dobrą wiadomością jest jednak to, że w przypadku, gdy US wykaże nieprawidłowości w relacji pracowniczej, to zanim nałoży kary, da szansę firmie lub ZPP na rozwiązanie zdiagnozowanego problemu.

Jeśli masz wątpliwości, umów się na konsultacje!